Przejdź do treści

kataster austriacki

  • przez

Ziemie zabrane Rzeczypospolitej przez Austrię w pierwszym rozbiorze zostały nazwane Galicją. Już od 1772 r. na tych obszarach obowiązywało prawodawstwo austriackie.
W 1782 roku cesarz Józef II wydał patent znoszący ścisłe poddaństwo osobiste na rzecz umiarkowanego poddaństwa. Na mocy tego patentu chłopi mogli bez zezwolenia swych panów wchodzić w związki małżeńskie, uczyć się rzemiosł i obierać i zmieniać zawód.
Kolejny patent z roku 1787 wzmocnił prawa chłopów do ziemi. Wprowadzał on bowiem podział na grunty chłopskie (rustykalne) i grunty dworskie (dominialne).
Za grunty rustykalne uznane zostały ziemie, które były w posiadaniu chłopów w dniu 1 listopada 1786 roku.
Patent zabraniał również włączania ziem chłopskich do folwarków i wypędzać chłopów z ziemi. W przypadku opuszczenia ziemi przez chłopa, dwór miał obowiązek osadzić na tych ziemiach innych poddanych. Równocześnie z tym patentem wszystkie grunty zostały zapisane w katastrze gruntowym, dzięki czemu stan posiadania chłopów został umocowany prawnie.
Przeprowadzono również tzw. reformę urbarialną. Jej celem była zamiana pańszczyzny i danin w naturze na czynsze pieniężne. Wysokość czynszu miała być uzależniona od dochodu w danym gospodarstwie. W latach 1785 – 1787 przeprowadzono pomiar i ujednolicenie nazewnictwa oraz miar wszystkich gruntów i założono pierwszy na ziemiach polskich kataster gruntowy, tzw. metrykę józefińską.
Z oszacowanego dochodu brutto 70% miało pozostać dla chłopa, państwo w formie podatku miało otrzymać 12 % zaś dwór w formie czynszu 17 %.
Reforma ta została wprowadzona w życie w Galicji w dniu 1 listopada 1789 roku, jednakże po śmierci Józefa II na skutek nacisków szlachty, cesarz Leopold uchylił ją całkowicie w kwietniu 1790 roku.
Kilka innych patentów obniżyło powinności poddańcze. Patent z roku 1783 znosił stróżę (obowiązek pilnowania przez chłopów małych grodów strażniczych, przejść granicznych i wiejskich dworów książęcych). Ten z 1784 r. nakazał wliczać wszystkie dodatkowe robocizny do tygodniowej pańszczyzny, natomiast patent z 1786 roku ograniczył pańszczyznę do 3 dni sprzężajnych w tygodniu dla kmieci i 12 dni pieszych rocznie dla chałupników i komorników. Ustalił też dzień pracy na 12 godzin latem i 8 zimą.
W dniu 10 maja 1787 roku ukazał się patent, „który zaprowadził zasadę niepodzielności gospodarstw chłopskich. Miały one być w stanie nienaruszonym przekazywane jednemu ze spadkobierców. Jeżeli gospodarstwo było tak wielkie, że nie można było go obrobić siłami jednej rodziny, podział był dopuszczalny, ale tylko za zezwoleniem urzędu cyrkularnego. Takie samo zezwolenie było potrzebne na połączenie dwu gruntów chłopskich w jednym ręku.

Jednostki miary stosowane w Austrii:

Miary długości:
1 sążeń wiedeński = 1,89648384 m (kwadrat o boku 40 sążni stanowił 1 morgę)
1 morga austriacka = 3 miary = 1600 sążni = 0,57546 ha = 40 s x 40 s
Morga (po polsku jutrznia) i wynosiła tyle ile jeden człowiek był w stanie zaorać lub skosić pola od rana do południa. Była podstawą jednodniowego wymiaru pańszczyzny.
Sążeń to 3 łokcie. Miara liczona jako odległość między końcami palców rozłożonych rąk. Miara miała długość rozpostartych ramion dorosłego mężczyzny.

Miary masy:
1 cetnar = 40,55 kilogramy
1 korzec = 32 garnce = 123 litry

Miary pieniężne:
1 gulden (złoty reński) = 60 krajcarów (kreuzer)1 kreuzer = 4 fenigi = 8 halerzy 

W Galicji sporządzono trzy katastry gruntowe: metrykę józefińską z lat 1785-1788, metrykę franciszkańską z lat 1819-1820 oraz tzw. stały kataster z połowy XIX wieku. Ten trzeci został uzupełniony o szczegółowe mapy miejscowości wraz z numerami parcel budowlanych.

Dzięki katastrom poznać można stan posiadania przodka oraz osiągany przez niego dochód, płacony podatek, pozwala określić położenie domu czy działek, umożliwia poznanie sąsiadów rodziny. Pozwala dowiedzieć się jaka była numeracja domów (jeżeli brak ich we wpisach w księgach parafialnych). Czasami pojawiają się dopiski jak np. następca prawny gospodarstwa. Można też, jeśli nastąpiło, odtworzyć podział bądź łączenie nieruchomości.
Na ziemiach dawnej Galicji, kataster austriacki jest doskonałym źródłem wiedzy o przodkach.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *