parcelacja ziemi

1. Co znaczy słowo parcelacja?
 Parcelacja z języka łacińskiego to po prostu podział.  To obce słowo przyjęło się w Polsce do określenia:
– podziału ziemi większych gospodarstw rolnych na mniejsze działki celem sprzedaży lub przekazania komuś w użytkowanie,
– dobrowolnego podziału ziemi dużych gospodarstw rolnych w wyniku sprzedaży działek albo ich nadania przez dotychczasowego właściciela lub przymusowego, poprzez wykup ziemi przez państwo polskie, podział na mniejsze celem ich odsprzedaży  lub nadania za zasługi.

2. Podstawa prawna
Podstawę prawną do przebudowy ustroju rolnego i przeprowadzenia tzw. parcelacji w Polsce stanowiła Uchwała Sejmu Ustawodawczego z 10 lipca 1919 roku o przedmiocie zasad reformy rolnej (Druk nr 839).
Uchwała zakładała przeprowadzenie na obszarze całego kraju parcelacji oraz osadnictwa z równoczesnym ustaleniem górnego pułapu posiadanej ziemi. Powierzchnia nieruchomości gruntowej powyżej wyznacznika, miała zostać przymusowo wykupiona przez państwo i przeznaczona do parcelacji.

3. Urzędy do spraw parcelacji i zakres działania
Celem wykonania wyżej wymienionego zadania, ustawą z 22 lipca 1919 roku w przedmiocie utworzenia Głównego Urzędu Ziemskiego (Dziennik Praw. z 1919 r. poz. 376) powołano do życia Główny Urząd Ziemski, a ustawą z 6 lipca 1920 roku o organizacji urzędów ziemskich (Dz. U. z 1920 r. poz. 461) utworzono na okręgowe i powiatowe urzędy ziemskie na obszarze całego kraju.
Zgodnie z tą ustawą kierownictwo i nadzór nad sprawami ustroju rolnego sprawował Główny Urząd Ziemski, przy którym działała również Główna Komisja Ziemska. Władzami wykonawczymi podlegającymi bezpośrednio Głównemu Urzędowi Ziemskiemu były Okręgowe Urzędy Ziemskie.
Nowe zasady wykonania reformy rolnej zostały określone ustawą z dnia 28 grudnia 1925 r. o wykonaniu reformy rolnej  (Dz. U. z 1926 r., poz. 1). Dotyczyły one przede wszystkim zastąpienia parcelacji rządowej, prowadzonej przez urzędy ziemskie, parcelacją prywatną.
Ustawa z 11 sierpnia 1923 roku o zakresie działania Ministra Reform Rolnych i organizacji urzędów i komisji ziemskich oraz rozporządzenie Ministra Reform Rolnych z dnia 12 marca 1924 r. wydane w porozumieniu z Ministrami: Sprawiedliwości, Rolnictwa i Dóbr Państwowych oraz Spraw Wewnętrznych w sprawie wykonania ustawy z dnia 11 sierpnia 1923 r. o zakresie działania Ministra Reform Rolnych i organizacji urzędów i komisji ziemskich (Dz. U. z 1924 r., poz. 281) określały kształt oraz zakres działania urzędów ziemskich.
Okręgowe urzędy ziemskie miały od tej pory podlegać Ministerstwu Reform Rolnych.
Do zadań okręgowego urzędu ziemskiego należało głównie wydawanie zarządzeń i wykonywanie czynności związanych z parcelacją państwową, osadnictwem, łączeniem zwanym komasacją, służebnością oraz tworzeniem zapasu ziemi niezbędnej do przeprowadzenia przebudowy ustroju rolnego.
Urzędy ziemskie wydawały orzeczenia i obowiązywał układ dwustopniowy. Orzeczenia pierwszego stopnia wydawane były przez okręgowy urząd ziemski lub okręgową komisję ziemską. Odwołania rozpatrywane były przez ministra Reform Rolnych albo przez Główną Komisję Ziemską.
Decyzje podejmowane były jednoosobowo przez komisarza ziemskiego, lub zespołowo przez okręgową komisję ziemską. Odwołania rozpatrywała okręgowa komisja ziemska. Ich rola polegała na wydawaniu decyzji w sprawach spornych, powstałych w trakcie postępowania przy scalaniu i zamianie gruntów, podziale i regulacji gruntów.
W skład komisji ziemskiej wchodzili przedstawiciele właściwych ministerstw, przedstawiciele większej i małej własności oraz bezrolnych i pracowników najemnych.
Urzędy ziemskie składały się z działów: administracyjnego, urządzeń rolnych, technicznego i osobowego. Najważniejszą częścią okręgowych urzędów ziemskich był dział urządzeń rolnych. Obejmował on pracę komisarzy ziemskich na terenie powiatów danego okręgu.
Liczba okręgowych urzędów ziemskich odpowiadała liczbie istniejących w tym czasie województw ale zasięg ich działalności nie do końca pokrywał się z granicami województw.

4. Urzędy ziemskie w Województwie Lwowskim
Siedzibą okręgowego urzędu ziemskiego od początku istnienia w Województwie Lwowskim był oczywiście Lwów. Prezesem był Gustaw Chmielewski, na dokumentach przewija się też kierownik Okręgowego Urzędu Ziemskiego B. Młodzianowski, pełniący obowiązki Prezesa  (takie nazwiska znalazłem w Lwowskim Dzienniku Urzędowym. Może był ktoś jeszcze…

Siedziby i zakres działania Okręgowych Urzędów Ziemskich zostały określone rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 października 1920 r. w przedmiocie utworzenia Okręgowych Urzędów Ziemskich na ziemiach b. Królestwa Kongresowego i b. zaboru austriackiego.
Okręgowy Urząd Ziemski we Lwowie obejmował stołeczne miasto Lwów, oraz powiaty: lwowski, gródecki, bobrecki, kamionecki z radziechowskim, rawsko-ruski, cieszanowski, sokalski, żółkiewski, złoczowski, zborowski, brodzki, brzeżański, podhajecki, przemyślański, rohatyński, tarnopolski, zbaraski, trembowelski, sałacki, czortowski, zaleszczycki, borszczowski, husiatyński, Kossowski, peczeniżyński, kołomyjski, horodelski, śniatyński, stanisławowski, kałuski, tłomacki, buczacki, nadworniański i bohorodczański.

Liczba powiatowych urzędów ziemskich w Województwie Lwowskim była zmienna i nie pokrywała się z ilością oraz granicami powiatów.
Dzięki rozporządzeniu Ministra Reform Rolnych z dnia 25 września 1923 r. w przedmiocie zniesienia powiatowych urzędów ziemskich […] można dowiedzieć się, że powiatowe urzędy ziemskie w Województwie Lwowskim znajdowały się do września 1923 r. w Żółkwi, Trembowli, Przemyślanach (zniesione tym rozporządzeniem) oraz Lwowie, Tarnopolu, Brzeżanach, Kamionce i Rawie Ruskiej.

 

Z kolei z rozporządzenia Ministra Reform Rolnych z dnia 10 marca 1926 r. w sprawie zniesienia powiatowego urzędu ziemskiego […] wiemy, że z dniem 01.04.1926 r. został zniesiony urząd w Buczaczu a powiaty mu przynależne, zostały rozdzielone pomiędzy Lwów – powiat żółkiewski, Stanisławów – powiaty rohatyński i tłurnacki, Rawę Ruską – powiat Sokalski i Czortków – powiat buczacki.

Tak więc pomiędzy 1923 a 1926 r. na pewno też w Stanisławowie powstał powiatowy urząd ziemski.
Zasięg okręgowego urzędu ziemskiego został zmieniony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 grudnia 1927 r. o utworzeniu okręgowych urzędów ziemskich w Stanisławowie i Tarnopolu […]. Polegał on na wymianie z odpowiednikiem krakowskim ziem zgodnie z granicą obu województw. Ponadto wyłączono ziemie województw tarnopolskiego i stanisławowskiego celem utworzenia okręgowych urzędów ziemskich w Tarnopolu i Stanisławowie. Zmiana weszła w życie z dniem 01.04.1928 r.

Rozporządzeniem Ministra Reform Rolnych z dnia 15 stycznia 1931 r. o ustaleniu siedzib i właściwości terytorialnej powiatowych urzędów ziemskich ustalono następujące siedziby dla powiatowych urzędów ziemskich w lwowskim okręgu ziemskim oraz zasięg działania:

siedziba	Powiatowe okręgi ziemskie
Jarosław	jarosławski, łańcucki, przeworski
Lwów	bobrecki, gródecki, jaworski
Przemyśl	dobromilski, mościcki, przemyski
Rawa Ruska	lubaczowski, rawski, sokalski
Rzeszów	kolbuszowski, rzeszowski, strzyżowski
Sanok	brzozowski, liski, sanocki, krośnieński
Sambor	drohobycki, rudecki, Samborski, starosamborski
Tarnobrzeg	niżański, tarnobrzeski

Zmiana powyższego zarządzenia nastąpiła szybko, bo już rozporządzeniem Ministra Reform Rolnych z dnia 19 maja 1931 r. o zmianie rozporządzenia o ustaleniu siedzib i właściwości terytorialnej powiatowych urzędów ziemskich do właściwości powiatowego urzędu ziemskiego w Samborze dodano okręg turczański.

I ta zmiana nie trwała długo, gdyż rozporządzeniem Ministra Reform Rolnych z dnia 28 listopada 1931 r. w sprawie zmian w rozporządzeniu z dnia 18 stycznia 1931 r. o ustaleniu siedzib i właściwości terytorialnej powiatowych urzędów ziemskich zniesiono działalność powiatowych urzędów ziemskich w Jarosławiu, Rawie Ruskiej i Tarnobrzegu w okręgu lwowskim i włączono do sąsiednich urzędów powiatowych – przemyskiego i rzeszowskiego.

Na podstawie rozporządzenia Ministra Reform Rolnych z dnia 11 marca 1932 r. w sprawie zmian w rozporządzeniu z dnia 18 stycznia 1931 r. o ustaleniu siedzib i właściwości terytorialnej powiatowych urzędów ziemskich z dniem 1 kwietnia 1932 r. z obszaru działalności powiatowego urzędu ziemskiego z siedzibą w Rzeszowie skreślono powiat strzyżowski a z siedzibą w Samborze – starosamborski.

5. Ostatnia zmiana w ustroju rolnym w Województwie Lwowskim
W lutym 1932 roku doszło do połączenia Ministerstwa Reform Rolnych z Ministerstwem Rolnictwa i Dóbr Państwowych – w jedno Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych.
Wskutek powyższego, uchwalona została ustawa z 27 marca 1932 roku w sprawie działania Ministerstwa Reform Rolnych i organizacji urzędów ziemskich. Zgodnie z nią, kierowanie okręgowym urzędem ziemskim zostało powierzone wojewodzie
Rozporządzeniem Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 8 listopada 1932 r. o ustaleniu siedzib i właściwości terytorialnej powiatowych urzędów ziemskich siedzibą powiatowego urzędu ziemskiego z dniem 1 stycznia 1933 r. na całym obszarze województwa lwowskiego stało się miasto Lwów.

Następnie na podstawie Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o zespoleniu urzędów ziemskich z władzami administracji ogólnej i organizacji komisyj ziemskich z dniem 1 stycznia 1934 roku uprawnienia i obowiązki okręgowych urzędów ziemskich zostały przejęte przez wydziały rolnictwa urzędów wojewódzkich, zaś powiatowych – powierzono referatom rolnictwa przy starostwach.
Kompetencje okręgowych komisji ziemskich przekazano nowo utworzonym wojewódzkim komisjom ziemskim, dla których władzą odwoławczą była Główna Komisja Ziemska w Warszawie.

6. Wnioski
Dzięki przedstawionym tutaj rozporządzeniom można zauważyć, jak często zmieniała się granica okręgowego urzędu ziemskiego we Lwowie oraz liczba i zasięg powiatowych urzędów ziemskich. Rzuca się w oczy brak stałości w tworzonym prawie, które rzutowało nie tylko na prace tychże urzędów, ale i powodowało zapewne bezład czy stratę czasu, który można by było wykorzystać na wykonywanie parcelacji. Nie zostało wszystko do końca przemyślane!
Dla potomków mieszkańców tych ziem, szukających swoich korzeni, te ciągłe zmiany powodują spore zamieszanie.
Swoje zrobiła wojna, a na pewno ciężkie do opanowania jest sprawa przechowywania dokumentacji, zwłaszcza dla tych, których własność znajdowała się raz we właściwościach jednego a raz drugiego urzędu ziemskiego. Nie wiem (na dzień dzisiejszy 22.11.2015 r.) czy pełna dokumentacja wędrowała ze skreślonego urzędu do innego czy zostawała na miejscu… Brak jest wiedzy czy dokumentacja z obszarów Kresów jest przechowywana w archiwach polskich w obecnych granicach.
Te dokumenty Okręgowego Urzędu Ziemskiego, które przetrwały wojenną pożogę, przedstawiają dużą wartość. Wysoki poziom w pracach urzędów ziemskich zapewniał udział osób wykształconych i przygotowanych zawodowo pod względem znajomości geodezji, rolnictwa i techniki budowlanej. Uczestniczyli w tych czynnościach również rzeczoznawcy z ramienia stron postępowania (właściciela ziemi i państwa), komisje klasyfikacyjno-szacunkowe do oszacowania wartości majątku, a także oceny stanu gospodarstwa rolnego.
Parcelację mogła wykonywać osoba upoważniona, która spełniła wymogi określone przez ww. urząd.
Jak ważne to były stanowiska świadczy nawet sposób w jaki odwoływano upoważnienie biegłych do czynności parcelacyjnych. Musiało się to odbyć komunikatem zamieszczonym w dzienniku wojewódzkim. W przypadku województwa lwowskiego – w Lwowskim Dzienniku Wojewódzkim. Przykład poniżej:

Lwowski Dziennik Wojewódzki z 1937, nr 19 str. 266

Warto dotrzeć (jeżeli nie zostały zniszczone przez zaborców) – do operatów stanu majątków.
Te powstałe w okręgowym urzędzie ziemskim, zawierają dokładne informacje dotyczące: nazwy majątku, jego położenia, stosunków własnościowych, granic i kształtów pól, rodzaju upraw i hodowli, jej charakteru, sposobu użytkowania poszczególnych składników majątku, występowania bogactw mineralnych i ich użytkowania, obiektów przemysłowych i gospodarczych (w tym budynków mieszkalnych), kondycji finansowej i zobowiązań względem instytucji lub okolicznej ludności (służebności), potrzeb związanych z funkcjonowaniem majątku, stosunków agrarnych w okolicy, a także ewentualne uwagi co do możliwości wyłączenia majątku z parcelacji.
Dzięki temu pomimo upływu lat można zobaczyć, co znajdywało się na ziemi przodków! A to już spora wiedza. A jeśli odnajdą się i mapy? To już wiemy, gdzie znajdował się dom naszych przodków!
Dokumentacja Okręgowego Urzędu Ziemskiego z siedzibą we Lwowie przetrwała wojenną zawieruchę. Niestety nie jest ona w całości zgromadzona w jednym miejscu… I w jednym państwie.
Część lwowskiego zespołu akt OUZ znajduje się w Archiwum Państwowym w Przemyślu. Są to lata 1922-1933. Znajdują się tam również akta Powiatowego Urzędu Ziemskiego z roku 1933 r.
Archiwum w Przemyślu posiada również akta geodezyjne dla miejscowości Doliniany i Wołczuch z lat 1846-1982.
Niestety pozostałe dokumenty należy szukać w archiwach ukraińskich. Czy ocalały wszystkie akta – nie wiadomo.

Czy warto dotrzeć do istniejących a tych pozostałych – szukać? Oczywiście, że tak. Dzięki tym dokumentom można odtworzyć własność byłym województwie lwowskim w tym w byłej gminie Rodatycze i odpowiednio w majątkach przynależnych do określonych wsi, w tym Dolinian.
Powiatowy urząd ziemski znajdował się do końca jego istnienia – w Gródku Jagiellońskim. Możliwe, że dokumentacja jest w archiwum miejskim tego miasta.
A może po utworzeniu na obszarze Województwa Lwowskiego jedynego powiatowego urzędu ziemskiego z siedzibą we Lwowie, będą one jednak we Lwowie? Trzeba poszukać. Dlaczego?
Bo warto dowiedzieć się czyją własność rozparcelowano i może będzie możliwe dowiedzieć się komu przyznano działki z tego majątku.
Możliwe byłoby odtworzenie powstałych na parcelacji osad (kolonii) np. osady Głęboka (obecnie część Dolinian). Jestem ciekawy czy te ziemie były własnością rodziny Doliniańskich.
Ostatecznie, dowiedzielibyśmy się kto z naszych przodków dla kogo był  sąsiadem. Poznalibyśmy granice działek, ich przedwojenną wartość.
Może to niewiele, ale trzeba pamiętać, że działki były zagospodarowywane przez naszych pradziadków własnoręczną ciężką pracą.
Dzieło ich rąk poszło na marne wskutek zsyłek po zaborze Kresów przez ZSRR w 1939 r. oraz drugi raz – przez wysiedlenia Polaków na Ziemie Zachodnie w następstwie zdrady Polski przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone w Jałcie. Jesteśmy winni przodkom przynajmniej pamięć. A sobie?
Powinniśmy pamiętać skąd jesteśmy i gdzie sięgają nasze korzenie.

Opracowane na podstawie pracy pn. Zespół Akt Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Krakowie Mirosława Kluski z 2008 r. (ISSN 1899-5772) oraz prawodawstwa II RP.

7. Powód i następstwa parcelacji w Dolinianach
Z pewnością można powiedzieć, że parcelacja w Dolinianach miała miejsce. Odbyła się ona w dość inny sposób niż można było oczekiwać. O tym poniżej.
Ziemia w Dolinianach należała do rodziny baronów (czy jak nazywali ich mieszkańcy – hrabiostwa) Doliniańskich. Posiadali oni także pałac, duże budynki gospodarcze, w których pracowali polscy mieszkańcy wsi tacy jak Mirowscy, Bedryjowie, Beszowie, Kolankowie, Głogiewiczowie, Kądziołowie, Andruchowiczowie, Sobolewscy, Durkaczowie, Truszowie, Wołkowiczowie, Gawrońscy i Paniczowie. Oprócz polskich, pracowały też rodziny rusińskie takie jak Kancirowie, Oleksiewiczowie, Dolni, Owczarowie, Kościowie, Kocyniakowie, Romaniakowie i Zaczypyłowie. Może było ich więcej, ale nie są mi znani.Rodziny te użytkowały działki, na których się pobudowały, dzięki czemu powstały gospodarstwa. W następstwie uwłaszczenia, ziemie te zostały im nadane.  Hrabia Doliniański po prostu przegrał majątek w karty! Nieznani wierzyciele majątek sprzedali na licytacji.
O parcelacji w Dolinianach można mówić dopiero po wykupie majątku przez Bank Parcelacyjny z siedzibą we Lwowie w 1903 roku. Sprawami związanymi ze sprzedażą gruntów dla włościan zajmował się Stanisław Chruściel w Dolinianach i Antoni Czajkowski, podwójci w Popielach.

Ostatecznie powstały trzy parcelacje (przysióki). Jedna nazywana jest przez byłych mieszkańców jako kolonia Głęboka umiejscowiona jest w kierunku do Bratkowic, druga – nazwę ją roboczo tak jak na mapie – Za Błotem i Wrosolisko, od strony Dobrzan oraz trzecia Popiele w kierunku wsi Popiele.
W tych miejscach osiedliły się rodziny polskie i ruskie.

Pałac i zabudowania gospodarcze i prawdopodobnie około 200 ha ziemi kupił Linscheid (24.10.1866-22.08.1909), Niemiec wyznania luterańskiego, którego zniszczony nagrobek po dziś dzień stoi na cmentarzu we wsi.

Po śmierci nowego właściciela, rodzina Linscheidów sprzedała majątek. Majątek został kupiony przez cztery rodziny polskie. Lechowiczowie kupili największą część zabudowań gospodarczych. Jacheciowie nabyli pałac, pozostałą część tych zabudowań i większą część ziemi. drudzy Jacheciowie i Nawankiewiczowie pozostałą część ziemi.
W taki oto sposób odbyła się parcelacja we wsi Doliniany.

8. Gdzie można znaleźć ślad o tzw. parcelacji szukanych miejscowości
Proszę wpisywać do wyszukiwarki tą treść:
1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia ……………….. r. o ustaleniu na rok ……….. wykazu imiennego nieruchomości podlegających przymusowemu wykupowi
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia …………….. o ustaleniu na rok … wykazu imiennego nieruchomości podlegających przymusowemu wykupowi
3. Dziennik Urzędowy Województwa Lwowskiego i Lwowski Dziennik Wojewódzki

Lub: http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=33016&from=publication   – szukaj pod nazwą ,,Wielka własność rolna”.